Poczucie wstydu towarzyszy większości osób żyjących z osobą uzależnioną od alkoholu. Czy jednak alkoholik wstydzi się za swoje czyny? Jeśli tak, to jaki to ma wpływ na myślenie o sobie i własnej wartości? Czy poczucie wstydu i poczucie winy hamuje możliwość zmiany, a może wręcz przeciwnie, pomaga w wyjściu z nałogu?
Spis treści:
- Uzależnienie od alkoholu jako choroba
- Poczucie wstydu
- Poczucie wstydu a poczucie winy
- Uzależnienie od alkoholu a poczucie wstydu
- Poczucie wstydu osób bliskich
- Radzenie sobie ze wstydem w nałogu
1. Uzależnienie od alkoholu jako choroba
Uzależnienie od alkoholu nie jest fanaberią osoby zmagającej się z nałogiem. To choroba, która dotyczy bardzo wielu ludzi i ich rodzin. Opisuje się ją jako destruktywne zaburzenie mózgu, gdyż chory nie uświadamia sobie stanu, w jakim się znajduje, nie zauważa grożącego mu niebezpieczeństwa. Specjaliści podkreślają, że dochodzi wtedy do zakłócenia powiązań między emocjami, myśleniem i zachowaniem. Definicja mówi, że to silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania danej substancji. Życie w uzależnieniu bywa często źródłem wstydu z powodu udziału w ryzykownych, wymykających się spod kontroli sytuacjach.
2. Poczucie wstydu
Wstyd to złożony stan emocjonalny. Jedyna nabyta emocja wśród wszystkich pozostałych. Działa jak pomarańczowe światło i ostrzega przed podejmowaniem ryzyka, chroni przed niebezpiecznym zachowaniem. Pomaga stawiać granice, doradza, strzeże przed zbytnim odsłonięciem się. Wstydzimy się, gdy dopuszczamy do głosu przekonanie, iż jesteśmy wadliwi, gorsi od innych lub niewystarczający, niedoskonali. Nadmierne poczucie wstydu przyczynia się do izolowania się, wywołuje złą samoocenę, ogranicza, ale jego brak – ośmiesza. Występuje w przebiegu różnych zaburzeń i chorób psychicznych, również z uzależnieniem od alkoholu.
3. Poczucie wstydu a poczucie winy
Wstyd bywa mylony czasem z poczuciem winy. Jakie są różnice, a jakie podobieństwa? Poczucie wstydu:
- wstydzimy się za siebie lub za innych np. ojca alkoholika czy agresywnego partnera,
- wstyd przyczynia się do niskiej samooceny,
- wynika z lęku oraz wstrętu do siebie,
- pojawia się, gdy łamiemy nasze osobiste normy oraz wartości obowiązujące w społeczeństwie,
- to poczucie zniechęcenia do własnej osoby, niezadowolenie z siebie, poczucie, że nie sprostało się pewnym wymaganiom, oczekiwaniom własnym lub otoczenia,
- pozwala zastanowić się nad potencjalnym ryzykiem.
Poczucie winy:
- przeżywamy wyłącznie wobec siebie,
- informuje człowieka, że zrobił coś niewłaściwego,
- motywuje do brania odpowiedzialności za swoje życie, do korygowania nieakceptowalnych działań,
- zachęca do zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy.
4. Uzależnienie od alkoholu a poczucie wstydu
Ludzie w nałogu zachowują się sprzecznie ze swoimi wartościami oraz z normami społecznymi. Wiele osób odczuwa żal z powodu pogorszenia swojego zdrowia, relacji rodzinnych, krzywd wyrządzanych najbliższym, a nawet pieniędzy wydanych na używki. Uzależnienie od alkoholu staje się źródłem poczucia wstydu. W doświadczaniu tej emocji kryje się ważna lekcja dla alkoholika. Dowiaduje się, że nie potrafi osiągnąć celu, który sobie wyznaczył – np. kontrolowanie picia. Uświadamia sobie własne ograniczenie. Wstyd jest wtedy bolesnym doznaniem, które jeszcze pogłębia nadużywanie alkoholu.
Pan Paweł, 60-letni mechanik samochodowy, wpadł w nałóg, kiedy jego córka Ania była bardzo mała. Rodzina nie wytrzymała presji związanej z uzależnieniem od alkoholu. Doszło do rozwodu, utraty kontaktów z żoną i córką. Mężczyzna czuł własną porażkę. Czy wstydził się za swoje czyny? Podczas terapii opisał, że coraz silniejsze poczucie wstydu skłaniało go do niewłaściwych zachowań oraz do negatywnych myśli na swój temat. To pogłębiło jeszcze problem alkoholowy – brak kontroli nad piciem. Pan Paweł, dopiero gdy sięgnął dna, rozpoczął leczenie. Wówczas pojawiła się prawdziwa świadomość krzywd wyrządzonych rodzinie. Wróciły mgliste wspomnienia awantur przy dziecku, agresji słownej. Przypomniały mu się dni, gdy odbierał małą z przedszkola w stanie nietrzeźwym, oraz gdy wyzywał kolegów nastoletniej Ani. Uświadomienie sobie, na co naraził córkę w dzieciństwie, wzbudziło w panu Pawle ogromne poczucie winy i wstydu.
5. Poczucie wstydu osób bliskich
Dziecko utożsamia się ze swoim rodzicem. Bywa, że chce go chronić. Nie rozumie postępowania i przyczyn uzależnienia od alkoholu, ale zaczyna dostrzegać różnicę w zachowaniu własnego, pijącego nałogowo, ojca a niepijącego ojca koleżanki.
Krępujący i ograniczający Anię wstyd za tatę alkoholika pozostał w niej długo po tym, jak straciła z ojcem kontakt. Zabrała tę emocję ze sobą w dorosłość. Żona pana Pawła czuła się winna, że nie udało jej się powstrzymać męża od nałogu oraz tego, że nie ustrzegła córki przed problemami. Zaczęła myśleć negatywnie na swój temat jako o osobie niekompetentnej i nieudolnej. Dorosłemu dziecku alkoholika bardzo trudno pozbyć się znajomego poczucia wstydu, tak często obecnego w dzieciństwie. Ania bardzo przeżywała to, że tata wtaczał się pijany do jej przedszkola. Wstydziła się zapraszać znajomych do domu, ponieważ ojciec urządzał awantury również przy nich. W podstawówce, gdy we wrześniu dzieci opowiadały o wakacjach, dziewczynka opisywała wyimaginowane wyjazdy. Większość wypłaty ojca szła na alkohol, więc rodzina nie podróżowała. Wstyd jej było, że chodzi w starych, spranych ubraniach, że nie może pozwolić sobie na to, co nastolatki z jej klasy. Czuła się gorsza, odrzucona, napiętnowana biedą. Marzyła o spokojnym domu i „normalnej” rodzinie.
6. Radzenie sobie ze wstydem w nałogu
Jak poradzić sobie z poczuciem wstydu w nałogu? Jest to bardzo trudne w przypadku wypierania problemu, stosowania mechanizmów obronnych. Najważniejsza jest umiejętność przyznania się przed sobą: Jestem uzależniony od alkoholu. Najczęściej jest się w stanie to osiągnąć z pomocą doświadczonego i wyrozumiałego terapeuty. Zmiany wymagają czasu. W procesie zdrowienia osoby uzależnionej nieodzowne jest rozróżnienie między wstydem i poczuciem winy i osobna praca nad tymi problemami. Skonfrontowanie się z tymi emocjami, a później uwolnienie się od nich, jest wielkim przełomem. Z wolna prowadzi do budowania poczucia własnej wartości.
Czy poczucie wstydu hamuje możliwość zmiany, czy jednak pomaga w wyjściu z nałogu? U pana Pawła początkowo pogłębił uzależnienie od alkoholu. Sprawił, że poczuł się mało wartościowym człowiekiem, który smutki topił w sporej ilości alkoholu. Uczestnictwo w terapii pozwoliło mu zmierzyć się ze swoim wstydem i poczuciem winy. Odszukał córkę, po to, aby przeprosić ją za całość swojego zachowania w czasie, gdy była dzieckiem. Nie liczył na natychmiastowe przebaczenie czy wyrozumiałość. Przekazał jej swój żal za lata jej dzieciństwa stracone bezpowrotnie. Choremu jest potrzebna świadomość, że wielu sytuacji nie da się naprawić, można je tylko zaakceptować i wybaczyć.
Łatwiej jest naturalnie, gdy najpierw nastąpi wynagrodzenie wcześniejszych krzywd, zadośćuczynienie najbliższym. Pan Paweł, od czasu nawiązania relacji z dorosłą już córką, był pomocny w trudnych dla niej chwilach rozpadu jej związku, zajmował się wnukami, pomagał jej finansowo. Nie wynagrodził jej naturalnie w ten sposób poniesionych strat moralnych, jednak uświadomił sobie, że nie ma już wpływu na przeszłość. Może być teraz takim ojcem, jakim powinien być, gdy Ania była mała. Celem terapii poczucia wstydu jest akceptacja własnego ograniczenia. Jest to zgodne z zasadą AA: mogę zrobić coś, ale nie mogę zrobić wszystkiego.
W procesie zdrowienia i wybaczania sobie pomocne może okazać się włączenie w pomoc innym ludziom: wolontariat, akcje charytatywne itp.
Bibliografia:
Kleszczewska-Albińska A., Albiński R. Wstyd i poczucie winy w teorii i badaniach. Psychologia Jakości Życia 2009, tom 8, nr 1 (83-100)
Poczucie winy i poczucie wstydu. Pozyskano z: http://aniolstroz.com.pl/poczucie-winy-i-poczucie-wstydu/ http://klubprzemiana.o12.pl/WSTYD-i-POCZUCIE-WINY.php
Pokonywanie poczucia winy w leczeniu uzależnień. Pozyskano z: https://niedlaalkoholu.pl/a/nezf,pokonywanie- poczucia-winy-w-leczeniu-uzaleznien
Psychologia uzależnień. Pozyskano z: https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/WNoZ_jednostki/wnoz-studium- filozofii-i-psychologii/materialy_z_zajec/materialy_z_zajec_2019-
20_psychologia_klin._i_psychoterapia_1_rok_fizjoterapia_uzup_mgr_zaoczne/4_uzaleznienia psychoaktywne.pdf Wstyd w uzależnieniu. Pozyskano z: https://stopuzaleznieniom.pl/artykuly/czy-jestem-uzalezniony/wstyd-jaka- role-odgrywa-w-alkoholizmie-i-dda/