Poczucie własnej wartości – samoocena i samoakceptacja

Często zmagamy się z kompleksami, niepewnościami i krytycznym podejściem do siebie, kierując przy tym nieprzychylne uwagi w swoją stronę. Jednak zdrowe poczucie własnej wartości jest kluczowe dla codziennego funkcjonowania, więc warto je rozwijać, a także dążyć do posiadania realistycznej samooceny i pracy nad samoakceptacją, gdyż aspekty te oddziałują na nasze samopoczucie, relacje, czy codzienne decyzje.

Spis treści:

1. Poczucie własnej wartości – czym jest i od czego zależy wysokie lub niskie poczucie własnej wartości?

2. Poczucie niższej wartości objawy i skutki

3. Poczucie własnej wartości a samoocena

4. Niska samoocena i brak samoakceptacji. Jak podnieść swoją samoocenę i zbudować poczucie własnej wartości?

1. Poczucie własnej wartości – czym jest i od czego zależy wysokie lub niskie poczucie własnej wartości?

Poczucie własnej wartości jest ogólną postawą wobec siebie. Składa się na nią czynnik intelektualny, związany z postrzeganiem i oceną siebie, a także przekonaniami na swój temat. Swoje odzwierciedlenie znajduje ono też w sferze emocjonalnej, czyli stosunku uczuciowym do siebie, wyrażaniu szacunku lub samoakceptacji. Również nasze zachowanie, wyrażone troską i dbaniem o potrzeby jest miernikiem poczucia własnej wartości.

Wysokie lub niskie poczucie własnej wartości kształtowane jest przez różne czynniki na przestrzeni naszego życia. Bardzo dużą rolę odgrywają doświadczenia z dzieciństwa, wzorce i schematy wyniesione z domu rodzinnego, ale także sposób, w jaki traktowali nas rodzice — czy byli akceptujący i wspierający, czy może nadmiernie wymagający i krytykujący. Wzmocnienie tej sfery przychodzi również zwykle wraz z sukcesami w nauce, pracy, czy relacjach. Z kolei liczne niepowodzenia najczęściej skutkują jej pogorszeniem. Także nasze codzienne otoczenie i sposób, w jaki je odbieramy, ma znaczenie, gdyż nieustanne porównywanie swojego życia do innych, zwłaszcza wyidealizowanych obrazów zaprezentowanych w mediach społecznościowych może wiązać się z ciągłym niezadowoleniem. Nieprzepracowane traumy, czy rozpamiętywanie dawnych porażek, zamiast koncentracja na obecnych możliwościach i sukcesach, niestety także może wytworzyć niskie poczucie własnej wartości. Warto także zwrócić uwagę na dialog wewnętrzny oraz komunikację ze sobą – czy myśli są wspierające, wyrozumiałe i troskliwe.

2. Poczucie niższej wartości objawy i skutki

Poczucie niższej wartości daje charakterystyczne objawy u osoby, której dotyczy:

• Ciągłe krytykowanie siebie –  osoba jest niezadowolona ze swoich działań, nawet mimo licznych sukcesów. Zamiast koncentrować się na osiągnięciach, skupia się na własnych niedoskonałościach i popełnionych błędach. Zawsze czuje się niewystarczająco dobra. 
• Porównywanie się z innymi – Ci, którzy odczuwają niższe poczucie własnej wartości, często porównują się z innymi i zawsze wypadają gorzej.
• Brak samoakceptacji – surowa ocena siebie oraz nieakceptowanie niedoskonałości.
• Mała pewność siebie – skutkująca unikaniem wyzwań i nowych doświadczeń ze strachu przed porażką, krytyką lub odrzuceniem.
• Ograniczanie kontaktów społecznych – poczucie niezręczności w towarzystwie innych, przekonanie, że ludzie dostrzegają wszelkie słabości i negatywnie je oceniają.
• Brak asertywności – objawiający się problemem z wyrażaniem własnego zdania i uczuć, ciągłym dopasowywaniem się do innych oraz rezygnacją ze swoich potrzeb na rzecz cudzych.

Potencjalne skutki niskiego poczucia własnej wartości to z kolei:

• Niska samoocena – osoby z niskim poczuciem własnej wartości mają tendencję do bagatelizowania swoich osiągnięć i umiejętności. Często nie wierzą w siebie i nie doceniają swojego potencjału.
• Depresja i lęk – niskie poczucie własnej wartości może prowadzić do uczuć bezwartościowości, smutku i przygnębienia. W skrajnych przypadkach może doprowadzić do depresji i zaburzeń lękowych.
• Problemy z relacjami – osoby z niską samooceną mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji z innymi. Często obawiają się odrzucenia i unikają bliskości emocjonalnej.
• Brak asertywności – ludzie charakteryzujący się niskim poczuciem własnej wartości mogą mieć trudności w wyrażaniu swoich potrzeb, opinii i granic. Mogą być bardziej podatne na manipulację i trudniej jest im stawiać czoła trudnym sytuacjom.
• Problemy w osiąganiu celów – niską wiara we własne umiejętności może prowadzić do unikania wyzwań i unikania podejmowania ryzyka. To z kolei może ograniczać osiąganie ambitnych celów i rozwijanie się.
• Uzależnienia i destrukcyjne zachowania – niskie poczucie własnej wartości może skłaniać niektóre osoby do szukania ucieczki w uzależnieniach od substancji lub destrukcyjnych zachowaniach, takich jak nadmierne spożywanie alkoholu czy narkotyków.
• Brak samoakceptacji – ci, którzy mają niskie poczucie własnej wartości mogą być skłonni do nieustannego krytykowania siebie i nieakceptowania swoich wad.
• Ograniczenie potencjału zawodowego – bardzo niska wiara we własne umiejętności może wpłynąć na ograniczenie rozwoju zawodowego i unikanie nowych wyzwań w karierze.

3. Poczucie własnej wartości a samoocena

Poczucie własnej wartości jest względnie trwałym stosunkiem wobec siebie. To nie tylko chwilowe zadowolenie z danego sukcesu, czy jednorazowe zatroszczenie się o własne potrzeby. Tak więc poczucie własnej wartości a samoocena nie są jednoznaczne, mimo że samoocena jest jego elementem składowym.

Poczucie własnej wartości jest odporne na zewnętrzną krytykę, gorsze chwile lub niepowodzenia. Stanowi przekonanie o byciu wartościowym człowiekiem, zapewnia poczucie, że zasługuje się na szacunek oraz wiarę we własne możliwości i kompetencje, mimo słabszych stron i porażek. Charakteryzuje się samoakceptacją i wyrozumiałością wobec siebie.

Samoocena z kolei, tak jak wskazuje nazwa, odnosi się do oceny i opiera się raczej na konkretnych sytuacjach jak np. komentarze innych osób, zrealizowanie celu, porównywanie swojego życia do cudzego. Dotyczy także określonych cech, umiejętności lub wyglądu. Osoba o wysokiej samoocenie nie musi mieć wysokiego poczucia własnej wartości.

4. Niska samoocena i brak samoakceptacji. Jak podnieść swoją samoocenę i zbudować poczucie własnej wartości?

Negatywne nastawienie do siebie, wyrażające się niską samooceną i brakiem samoakceptacji często opiera się na głęboko zakorzenionych wzorcach i przekonaniach. Tak więc budowanie pozytywnego obrazu JA wymaga pracy, która powinna rozpocząć się od zwiększania samoświadomości. Należy przyjrzeć się swoim myślom i rozpoznać te, które są niesprzyjające, a następnie skoncentrować się na zastępowaniu ich pozytywnymi. W tym celu warto skupić się na własnych zaletach i sukcesach oraz zastanowić się, jak wykorzystać swój potencjał. Dobrze sprawdzają się również afirmacje, czyli powtarzanie wspierających zdań, aby móc się z nimi zidentyfikować. Pamiętaj, aby podczas ustalania swoich celów upewnić się, że są realistyczne – dzięki temu jest większa szansa, że je zrealizujesz. Nie porównuj się także z innymi, każdy z nas jest inny, ma odmienne cechy i predyspozycje, lepiej skupić się na sobie. Należy także pamiętać o dbaniu o swoje potrzeby, nawet te podstawowe jak sen, zdrowa dieta, czy czas na relaks, gdyż taka troska o siebie polepsza stosunek do siebie.

Jeśli czujesz, że niska samoocena i brak samoakceptacji nie pozwalają Ci cieszyć się życiem oraz uniemożliwiają realizację planów, dobrze jest skonsultować się z psychoterapeutą. Dzięki temu pod okiem profesjonalisty dowiesz się, jak zbudować poczucie własnej wartości i osiągnąć równowagę.

Bibliografia

• Góralewska-Słońska, A. (2011). Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki. Problemy Profesjologii nr 2, 97-112.
• Goetz, M., Łuba, M. (2019). Doradztwo zawodowe w szkole ponadpodstawowej. Forum Media Polska Sp. z o.o.
• Moszczyński, A. (2021). Inaczej o poczuciu własnej wartości. Andrew Moszczynski Institute LLC.