Socjopata to osoba, która może jednocześnie fascynować, jak i przerażać. Z jednej strony cechuje się nieprzewidywalnością, łamaniem zasad i brakami w empatii. Jednak z drugiej, aby osiągnąć swoje cele, ubiera maskę normalności i czaruje charyzmą. W tym wpisie będziemy zgłębiać tajemnice tego złożonego zjawiska i zastanawiać się, czym tak naprawdę jest oraz jakie są objawy socjopatii.
Spis treści:
1. Kto to jest socjopata? Definicja
2. Jak rozpoznać socjopatę – cechy socjopaty
4. Socjopata w związku – czy socjopata może kochać?
1. Kto to jest socjopata? Definicja
Socjopata to osoba, która ma antyspołeczne zaburzenie osobowości (ASPD – Antisocial Personality Disorder). Tym, co dla niej charakterystyczne to zachowania wykraczające poza społeczne normy, impulsywność, drażliwość i brak skruchy. Pierwsze cechy socjopaty ujawniają się z reguły przed okresem dojrzewania, co oznacza, że często już jako dzieci dopuszczają się łamania reguł oraz działań niezgodnych z prawem. Należy podkreślić, że socjopata a psychopata nie są pojęciami tożsamymi, mimo że często używa się ich zamiennie – nie każda osoba z antyspołecznym zaburzeniem osobowości będzie psychopatą, chociaż pewne cechy tych dwóch jednostek są wspólne.
2. Jak rozpoznać socjopatę – cechy socjopaty
Dotychczas nie powstały odrębne jednostki do klasyfikacji socjopaty i psychopaty – są one zaliczone do antyspołecznego zaburzenia osobowości.
Kim jest socjopata? Rozpoznać go można na podstawie klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-V. Osobowość antyspołeczna wiąże się z niedostosowaniem do norm społecznych, etycznych oraz łamaniem prawa. Ponadto widoczny jest brak troski o innych, podstępność, manipulacja, a także brak odpowiedzialności i skłonność do ryzyka. Aby postawić diagnozę, konieczne jest ukończenie 18 roku życia.
Wskazuje się, że osoba z osobowością antyspołeczną powinna przejawiać trudności w co najmniej dwóch obszarach:
Tożsamość — egocentryzm; opieranie poczucia własnej wartości na osiągniętych korzyściach osobistych, doznawaniu przyjemności lub posiadaniu władzy.
Samosterowalność — nieprzestrzeganie zasad etycznych, kulturowych i prawnych. Kierowanie się wyłącznie osobistymi potrzebami.
Empatia — ignorowanie uczuć i potrzeb innych; brak wyrzutów sumienia.
Intymność — dominuje chęć wykorzystania innych do własnych celów; relacje są oparte na kontroli i dominacji.
A ponadto cechy socjopaty dotyczy przynajmniej sześć z poniższych zjawisk:
Manipulatywność — wykorzystywanie swoich mocnych stron, aby wpływać na innych i osiągać zamierzone cele.
Nieczułość — brak wyrzutów sumienia i troski o uczucia innych; agresja; sadyzm.
Podstępność — nieuczciwość; prezentowanie fałszywie pozytywnego obrazu siebie.
Wrogość — wyczulenie nawet na drobne uwagi; częsty gniew i złość; mściwe zachowania.
Skłonność ryzyka — podejmowanie niebezpiecznych działań bez względu na konsekwencje.
Impulsywność — nieprzemyślane działanie pod wpływem chwili, bez planu.
Nieodpowiedzialność — niezważanie na możliwe skutki zachowania; ignorowanie różnych zobowiązań i łamanie obietnic.
3. Socjopata przyczyny
Kształtowanie się cech socjopaty nie ma jednej przyczyny, a istotnymi czynnikami są zarówno te biologiczno-genetyczne, które są odpowiedzialne za posiadanie pewnych skłonności, jak i środowiskowe, które przesądzają o sposobie ich ekspresji.
Wyniki badań sugerują, że kora mózgowa socjopatów funkcjonuje odmiennie. Reakcja elektryczna mózgu osób, które nie mają zdiagnozowanego antyspołecznego zaburzenia osobowości na słowa wyrażające emocje (np. miłość, nienawiść), jest silniejsza niż na pozostałe wyrazy (np. stół, krzesło). W przypadku osobowości antyspołecznej reakcja ta jest taka sama wobec dwóch grup słów — nacechowanych emocjonalnie oraz neutralnych. Badanie z wykorzystaniem tomografii emisyjnej pojedynczego fotonu wykazało większy dopływ krwi do płatów skroniowych u socjopatów podczas rozwiązywania zadania wymagającego podjęcia decyzji z użyciem słów wyrażających emocje, co wskazuje na konieczność wytężonej koncentracji uwagi oraz pewien wysiłek.
Ważne jest także wychowanie i wczesne lata życia. Niektóre badania sugerują, że jednym z czynników sprzyjających powstaniu tego zaburzenia osobowości jest złe traktowanie w dzieciństwie, a zwłaszcza maltretowanie, które niekorzystnie wpływa na rozwój psychiki, a także może uszkodzić układ nerwowy. Wspomina się również o zespole zaburzenia więzi, który występuje, gdy niemowlę nie może liczyć na dostępność i odpowiednią troskę ze strony opiekunów, co zaburza jego procesy samoregulacji oraz sprawia, że w przyszłości tworzenie bliskich relacji będzie bardzo trudne dla takiej osoby.
Także wzorce kulturowe obowiązujące w społeczności, w której znajduje się dana osoba, mają znaczący wpływ na ujawnienie się cech socjopatycznych.
4. Socjopata w związku – czy socjopata może kochać?
Zestaw charakterystycznych cech występujących w przypadku osobowości antyspołecznej nasuwa pytania o socjopatę w związku — czy socjopata może kochać? Jak zachowuje się odrzucony socjopata lub socjopata po rozstaniu?
Socjopaci charakteryzują się brakiem empatii, manipulacyjnym zachowaniem i tendencją do wykorzystywania innych. Często mają trudności z nawiązywaniem głębokich emocjonalnych więzi, w tym z odczuwaniem autentycznej miłości. Mogą wprawdzie udawać miłość, ale zazwyczaj jest to strategia manipulacyjna mająca na celu osiągnięcie swoich korzyści. Nie oznacza to jednak, że socjopaci są całkowicie pozbawieni zdolności do tworzenia związków. W niektórych przypadkach wykazują pewien stopnień uczuciowości i bliskości, lecz zwykle jest to związane z ich własnym interesem.
Często urok osobisty i charyzma socjopatów, które ujawniają się na początku znajomości, sprzyjają szybkiemu wytworzeniu głębszych uczuć wobec nich przez drugą stronę. Jednak z czasem, socjopata w życiu codziennym zaczyna kłamać, manipulować, ignorować i ranić. Partnera traktuje jako swoją własność, „rekwizyt” służący im do osiągania swoich celów, więc związek z socjopatą z reguły nie należy do szczęśliwych.
Bibliografia
- American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5., s. 764–765.
- Jakubik, A. (2006). Diagnostyka osobowości dyssocjalnej. Studia Psychologica nr 6, 237-247.
- Nowak, N. Socjopatia, nie psychopatia. Osobowość antyspołeczna (ASPD). Pobrano z: https://www.goldenline.pl/grupy/Pozostale/natalia-julia-nowak/socjopatia-nie-psychopatia-osobowosc-antyspoleczna-aspd,3899120/ [dostęp 12.07.2023r.]
- Stout, M. (2017). Socjopaci są wśród nas. Ludzie bez sumienia kontra reszta świata. Znak.