Opiekunowie są odpowiedzialni za opiekę nad swoimi pociechami. Nie zawsze jednak potrafią wywiązać się z rodzicielskich obowiązków i bywa, że to dziecko zaczyna pełnić funkcję dorosłego, tym samym musi się troszczyć o dom oraz rodzinę – zjawisko to nazywamy parentyfikacją.
Spis treści:
1. Czym jest parentyfikacja i jakie są jej objawy?
2. Jakie rodzaje parentyfikacji wyróżniamy?
3. Dlaczego parentyfikacja się pojawia?
4. Skutki parentyfikacji – czyli parentyfikacja w dorosłym życiu
5. Parentyfikacja terapia – gdzie szukać pomocy?
1. Czym jest parentyfikacja i jakie są jej objawy?
Parentyfikacja to zjawisko, w którym dziecko jest zmuszane do pełnienia dorosłych ról oraz brania odpowiedzialności za obowiązki, które powinny być zarezerwowane dla rodziców lub opiekunów. Przykładowo będzie płacić rachunki, sprzątać lub opiekować się rodzeństwem, zaniedbując przy tym własne potrzeby. Taka sytuacja stanowi obciążenie dla rozwoju emocjonalnego, co często przekłada się na trudności w późniejszym życiu.
Objawy parentyfikacji, które mogą być obserwowane u dziecka, to:
- Nadmierna dojrzałość emocjonalna — dziecko wykazuje nieproporcjonalne do swojego wieku poczucie odpowiedzialności za innych członków rodziny, często zajmując się przy tym ich sprawami i problemami.
- Brak beztroski — dziecko nie ma możliwości cieszyć się typowymi dla swojego wieku aktywnościami i zabawą.
- Duża samodzielność — dziecko staje się niezależne i samowystarczalne, aby sprostać wymaganiom rodzinnym.
- Niska samoocena — dziecko często ma obniżoną samoocenę i trudności w nawiązywaniu zdrowych relacji społecznych, ponieważ czuje się ciągle odpowiedzialne za innych.
- Zaburzenia emocjonalne — parentyfikacja może prowadzić do wystąpienia różnych zaburzeń takich jak depresja, lęki, czy nadmierne poczucie winy.
2. Jakie rodzaje parentyfikacji wyróżniamy?
Parentyfikacja to złożone zjawisko, a jego główne rodzaje to parentyfikacja instrumentalna oraz emocjonalna — niekiedy występujące jednocześnie.
Parentyfikacja instrumentalna występuje, gdy dziecko zostaje obciążone konkretnymi obowiązkami typowymi dla dorosłych. Przykładem może być opieka nad rodzeństwem, dbanie o dom, przygotowywanie posiłków czy zarządzanie finansami.
Z kolei parentyfikacja emocjonalna to sytuacja, w której dziecko jest opiekunem dla rodziców lub rodzica. Przejmuje na siebie problemy, troski i potrzeby emocjonalne, udzielając wsparcia i pocieszenia, tym samym musi sobie radzić z trudnościami i psychicznym obciążeniem, które przekraczają typowe dla jego wieku doświadczenia.
3. Dlaczego parentyfikacja się pojawia?
Istnieje wiele czynników sprawiających, że parentyfikacja się pojawia.
Jednym z nich jest wystąpienie trudności w rodzinie, takich jak rozwód, choroba jednego z jej członków, uzależnienie, ubóstwo lub przemoc domowa. W takich chwilach dzieci często przejmują obowiązki rodziców, aby móc funkcjonować w trudnych warunkach.
Również, gdy opiekunowie mają problem z pełnieniem swoich ról (np. z powodu braku zasobów, problemów ze zdrowiem cielesnym lub psychicznym), pociecha może zostać obciążona dorosłymi zadaniami. Parentyfikacja jest wówczas mechanizmem obronnym rodziny, który pozwala jej przetrwać.
Zdarza się także, że u źródła tego zjawiska leży nadmierny nacisk społeczny i oczekiwanie, że dziecko jak najwcześniej powinno być samodzielne i odpowiedzialne, co z kolei skutkuje podejmowaniem nieadekwatnych do wieku i możliwości zadań rozwojowych.
4. Skutki parentyfikacji – czyli parentyfikacja w dorosłym życiu
Doświadczenie tego zjawiska, zwykle sprzyja wystąpieniu przykrych objawów, a skutki parentyfikacji widoczne są także w dorosłości.
Osoby te z reguły biorą nadmierną odpowiedzialność za innych, bardzo przejmują się ich sprawami, a jednocześnie przez to poświęcają własny czas i potrzeby. Mają problem z delegowaniem obowiązków lub proszeniem o pomoc, gdyż towarzyszy im poczucie, że same muszą dać ze wszystkim radę. Takie przeciążenie może prowadzić do chronicznego zmęczenia, stresu, czy nawet rozwoju depresji i lęku.
Parentyfikacja w dorosłym życiu objawia się też trudnością z budowaniem i podtrzymywaniem zdrowych relacji. Osoby te mają kłopot z zaufaniem, co uniemożliwia im otwartą komunikację oraz budowanie bliskich więzi.
Często skutkiem jest niskie poczucie własnej wartości, które obawia się poczuciem bezwartościowości, zaniedbywaniem siebie lub problemem z wyrażaniem potrzeb i emocji.
5. Parentyfikacja terapia – gdzie szukać pomocy?
Wychowywanie się w rodzinie, w której było się ofiarą parentyfikacji, często jest powodem wielu problemów w dorosłym życiu, z którymi wiele osób ma trudność, żeby samodzielnie sobie poradzić. W takich przypadku najlepszym rozwiązaniem jest specjalistyczna konsultacja psychologiczna z psychoterapeutą.
Psychoterapia skutecznie pomaga w przepracowaniu traumy związanej z parentyfikacją. Przede wszystkim jest szansą, aby uświadomić sobie, że właśnie to jest źródłem codziennych trudności, co z kolei pozwala lepiej zrozumieć całą sytuację i jej wpływ na życie. Psychoterapeuta wspiera w radzeniu sobie z przykrymi emocjami, utrwalonymi wzorcami zachowań i problemami w relacjach. Jest to też okazja do wzmocnienia poczucia własnej wartości, otwartego okazywania emocji oraz nauki stawiania zdrowych granic innym. W efekcie osoba może lepiej zatroszczyć się o swoje potrzeby oraz poradzić sobie ze stresem.
Bibliografia
- Kijak, Z. (2005). Parentyfikacja w kontekście rodziny alkoholowej. Przegląd Psychologiczny, 48(1), 39-52.
- Martyniszyn-Pekat, E. (2017). Parentyfikacja dzieciństwa a jakość życia w dorosłości. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica, 21(2), 151-161.
- Paczkowska, M. (2018). Parentyfikacja jako mechanizm kompensacyjny w rodzinie. Roczniki Psychologiczne, 21(2), 161-177.
- Radkiewicz, B. (2014). Parentyfikacja jako mechanizm obronny w rodzinach dysfunkcyjnych. Psychologia Rozwojowa, 19(4), 123-133.