Uzależnienia kojarzą nam się zwykle z substancjami psychoaktywnymi, takimi jak alkohol, narkotyki, czy nikotyna. Jednak współczesna psychologia i psychiatria poświęca coraz większą uwagę na uzależnienia niezwiązane z substancjami, a dotyczące określonych zachowań. Takie szkodliwe nawyki określane są jako uzależnienia behawioralne i mogą być równie destrukcyjne, co nałogowe przyjmowanie substancji. W tym artykule omówimy, jakie formy uzależnień niezwiązanych z substancjami są najczęściej spotykane, jakie objawy wskazują na uzależnienie behawioralne i jak przebiega terapia.
Spis treści:
1. Czym są uzależnienia behawioralne?
2. Jakie uzależnienia niezwiązane z substancjami są najczęstsze?
3. Jakie są objawy uzależnienia behawioralnego?
4. Jak wygląda terapia uzależnień behawioralnych?
5. Bibliografia.
1. Czym są uzależnienia behawioralne?
Najprościej mówiąc, to, czym są uzależnienia behawioralne, to nałogowe wykonywanie określonych czynności, które przejmują kontrolę nad codziennym funkcjonowaniem człowieka. Podobnie, jak w przypadku uzależnień od substancji, powodują silną potrzebę, a wręcz przymus powtarzania tych samych czynności, mimo świadomości ich negatywnego wpływu na zdrowie, relacje społeczne, karierę zawodową, czy finanse. Osoba z nałogiem staje się zależna psychicznie od wykonywania danego działania, co z czasem prowadzi do utraty panowania nad sobą.
Mechanizmy uzależnień behawioralnych są podobne do uzależnień od substancji. Dana czynność wiąże się z pozytywnymi odczuciami — daje radość, redukuje stres, pozwala uciec od problemów, a więc osoba chce tego więcej. Niestety wpływa to na wzmocnienie problemu oraz chęci częstszego wykonywania działania. W dłuższej perspektywie przedmiot nałogu daje coraz mniej satysfakcji, należy więc powtarzać zachowanie częściej lub intensywniej, a to może zajmować sporo czasu, jak i odciągać uwagę od innych aspektów życia.
2. Jakie uzależnienia niezwiązane z substancjami są najczęstsze?
Wśród najczęściej spotykanych uzależnień behawioralnych wyróżnia się kilka specyficznych rodzajów, które wymagają terapii psychologicznej, a często również psychiatrycznej. Najpopularniejsze to:
Uzależnienia od komputera:
Choć komputery są obecnie nieodzownym elementem życia codziennego, ich nadużywanie, szczególnie w kontekście rozrywki, czy gier online, może prowadzić do problemów zdrowotnych oraz psychicznych. Osoby uzależnione od komputera często zaniedbują inne obowiązki i tracą zainteresowanie realnym światem.
Uzależnienie od internetu (inaczej: siecioholizm):
Może, choć nie musi wiązać się z uzależnieniem od komputera. Dotyczy sytuacji, w której osoba spędza nadmiernie dużo czasu online, np. przeglądając media społecznościowe na telefonie, grając w gry, a nawet nałogowo czytając wiadomości. Uzależniony od internetu z trudem odrywa się od wirtualnej rzeczywistości, musi sprawdzić każde powiadomienie, co prowadzi do izolacji społecznej oraz zaniedbania obowiązków.
Uzależnienia społeczne:
Czyli wpadanie w określony nałóg pod wpływem presji otoczenia. Często dotyczy to młodzieży, która chcąc sie dopasować do grupy rówieśniczej, sama próbuje szkodliwych zachowań.
Hazard:
Jest to uzależnienie od ryzyka i wygranej. Osoby dotknięte uzależnieniem od hazardu często wracają do gier hazardowych mimo licznych strat, wierząc, że mogą się „odegrać” — może powodować problemy finansowe, psychiczne, a także konflikty w życiu prywatnym lub zawodowym.
Zakupoholizm:
Związany z kompulsywną potrzebą kupowania, która służy chwilowej poprawie nastroju. Osoby tym dotknięte często kupują pod wpływem impulsu niepotrzebne rzeczy. Konsekwencją są zadłużenia, problemów finansowych oraz pogorszenie relacji. Zakupoholizm jest sposobem na regulację emocji, jednak jego skutki mogą być wyniszczające.
Seksoholizm:
Jest to uzależnienie od aktywności seksualnej, które wymyka się spod kontroli i wpływa negatywnie na codzienne funkcjonowanie. Seksoholicy poszukują coraz intensywniejszych doznań, aby zaspokoić swoje potrzeby, co może prowadzić do izolacji, poczucia winy oraz problemów emocjonalnych.
Powyższa lista obrazuje, jakie uzależnienia niezwiązane z substancjami są najczęstsze, jednak nie są one jedynymi — inne rodzaje uzależnień behawioralnych mogą obejmować nałogi związane z nadmiernym jedzeniem, korzystaniem z telefonu, a nawet kompulsywnym sprzątaniem. Każdy z nich wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego.
3. Jakie są objawy uzależnienia behawioralnego?
Symptomy uzależnienia behawioralnego mogą być subtelne, zwłaszcza na początku, ale w miarę rozwoju problemu, stają się coraz bardziej widoczne i utrudniające codzienne funkcjonowanie.
Jakie są objawy uzależnienia behawioralnego? Warto zwrócić uwagę na:
- Silną potrzebę wykonania czynności — osoba uzależniona od danej aktywności ma trudności z jej ograniczeniem, odczuwa potrzebę jej powtarzania.
- Zaniedbywanie innych obowiązków oraz relacji — przykładowo, uzależniony od internetu zaniedbuje życie rodzinne, zawodowe lub towarzyskie, aby móc przebywać online.
- Poczucie niepokoju, drażliwość — w sytuacji, gdy osoba nie może wykonać danej czynności (np. nie może się zalogować do gry online), może pojawić się lęk, drażliwość, a nawet agresja.
- Długotrwałe poczucie winy i wstydu — uzależnieni od komputera, hazardu czy zakupów często zmagają się z poczuciem winy z powodu czasu lub pieniędzy straconych na nałogowe czynności.
- Utratę kontroli — osoby uzależnione tracą kontrolę nad ilością czasu poświęcanego na daną czynność, lecz nie potrafią samodzielnie zaprzestać jej wykonywania, mimo że odczuwają jej negatywne konsekwencje.
Należy zaznaczyć, że uzależnienie behawioralne może występować na różnych poziomach nasilenia. Im wcześniej zostanie ono rozpoznane, tym większa szansa na skuteczne leczenie i przywrócenie równowagi w życiu.
4. Jak wygląda terapia uzależnień behawioralnych?
Rodzaj nałogu oraz stopień jego zaawansowania wpływają na to, jak wygląda terapia uzależnień behawioralnych. Skuteczność całego procesu wymaga zaangażowania i motywacji osoby uzależnionej oraz współpracy z terapeutą. Psychoterapeuci oferują różnorodne metody terapeutyczne dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta, wśród nich ważne miejsce zajmuje udzielanie wsparcia emocjonalnego, które pozwala zrozumieć źródła nałogowych zachowań oraz emocje, jakie temu towarzyszą. Specjalista towarzyszy na drodze do rozpoznania, co prowadzi do powtarzania określonej czynności. W ramach terapii pacjent uczy się również metod samokontroli oraz strategii radzenia sobie z pragnieniem wykonania nałogowej czynności. Warto również uczestniczyć w terapii grupowej, która daje okazję, aby pod nadzorem terapeuty, osoby z podobnym problemem mogły wymienić się wspólnymi doświadczeniami, co jest szansą na uzyskanie zrozumienia oraz wsparcia.
5. Bibliografia.
- Jakima, S., Mosiołek, A. (2022). Zaburzenia behawioralne i zaburzenia nawyków. Fundacja ETOH.
- Rowicka, M. (2015). Uzależnienia behawioralne. Profilaktyka i terapia. Krajowe Biuro do spraw Przeciwdziałania Narkomanii. Fundacja Praesterno.
