Współczesny świat nastawiony jest na dążenie do sukcesu, tworzy presję na wysokie wyniki w nauce, osiągnięcia sportowe, rozwijanie talentów, aktywność społeczną i zawodową już od najmłodszych lat. Podążając z tym nurtem, wielu rodziców chce zapewnić swoim dzieciom jak najlepszy strat oraz przyszłość, ale czasem granica między wsparciem, zachętą, a wywieraniem nadmiernego nacisku się zaciera. Tymczasem rodzinna presja sukcesu może prowadzić do poważnych konsekwencji rozwojowych, emocjonalnych i psychicznych, które rzutują na dalsze życie pociechy.
W tym artykule przyjrzymy się różnicom między motywowaniem a nadmiernym wymaganiem. Omówimy też, jakie są objawy przeciążenia psychicznego u dziecka, czym charakteryzują się zdrowe oczekiwania i jak psychoterapia może pomóc rodzinom, które pragną wychowywać dzieci w atmosferze wsparcia i równowagi. Zapraszamy!
Spis treści:
1. Sukces czy stres? Ukryta cena wysokich oczekiwań.
2. Jak rozpoznać objawy przeciążenia psychicznego u dziecka?
3. Jakie powinny być odpowiednie oczekiwania wobec dziecka?
4. Jak terapia pomaga rodzinie budować zdrowe ambicje?
1. Sukces czy stres? Ukryta cena wysokich oczekiwań.
Czymś naturalnym jest, że rodzicom zależy, by ich potomstwo miało dobre, spokojne życie, by ich dzieci osiągnęły więcej niż oni sami. Zapisują je więc na dodatkowe zajęcia, motywują do nauki, dopingują podczas zawodów — i prawdą jest, te działania mogą być pozytywne, pod warunkiem, że w parze z nimi idzie uważność na potrzeby oraz dostosowanie wymagań do możliwości. Niestety, często, nawet nieświadomie, czy pod wpływem dobrej woli, rodzice wywierają za dużą presję, a w konsekwencji najmłodsi poznają, jaka jest ukryta cena wysokich oczekiwań.
Rodzinna presja sukcesu może przybrać subtelną formę — w postaci:
- porównań np. („Twoja siostra miała same piątki”),
- wysokich ambicji (np. „musisz być najlepszy w klasie”),
- czy nadmiernego skupienia na wynikach (np. „zapiszemy Cię na olimpiadę”).
W takiej sytuacji dziecko może zacząć traktować miłość i akceptację jako coś warunkowego, uzależnionego od jego osiągnięć. Zamiast poczucia bezpieczeństwa pojawia się chroniczne napięcie, objawy somatyczne stresu, perfekcjonizm i lęk przed porażką.
2. Jak rozpoznać objawy przeciążenia psychicznego u dziecka?
Dzieci nie zawsze potrafią rozpoznać objawy przeciążenia psychicznego, czy też otwarcie powiedzieć, co czują. Jednak zamiast słów pojawiają się wyraźne oznaki, że coś złego się dzieje — psychiczne, emocjonalne i fizyczne. Warto zwrócić uwagę na:
- nagłe zmiany nastroju;
- trudności ze snem;
- bóle brzucha, głowy bez przyczyny medycznej;
- wycofanie społeczne;
- lęki, szczególnie związane z oceną i rywalizacją;
- spadek motywacji do nauki i działań;
- perfekcjonizm lub unikanie wyzwań;
- niskie poczucie własnej wartości, uzależnione od sukcesu;
- intensywne przeżywanie porażek;
- objawy depresji i lęku.
W skrajnych przypadkach dziecko może doświadczać stanów depresyjnych, napadów paniki, a nawet myśli samobójczych — dobrze więc, by rodzice mieli świadomość, jak rozpoznać objawy przeciążenia psychicznego u dziecka. To sygnały alarmowe, których nie wolno ignorować.
3. Jakie powinny być odpowiednie oczekiwania wobec dziecka?
Nie ma wątpliwości, że rodzinna presja sukcesu nie jest korzystnym zjawiskiem dla rozwoju dziecka, jednak to nie oznacza, że zupełnie nie wolno mieć wymagań wobec pociechy. Wręcz przeciwnie, gdy są one zdrowe, to pomagają mu w samorozwoju, budowaniu poczucia sprawczości i własnej wartości, a także wspierają odporność psychiczną. Warto jednak uświadomić sobie, jakie powinny być odpowiednie oczekiwania wobec dziecka, aby go motywowały, zamiast przeciążać.
Zdrowe wymagania będą:
- realistyczne, dostosowane do możliwości dziecka;
- elastyczne, uwzględniające zmienność nastrojów, etapów rozwoju i sytuacji życiowej;
- wspierające, nastawione na proces, a nie tylko efekt;
- wyrażane językiem akceptacji, a nie krytyki.
Tak więc przykładowo, zamiast pytać oskarżycielskim tonem: „dlaczego tylko czwórka?”, lepiej powiedzieć: „widziałem/am, ile pracy w to włożyłeś/aś, jestem z ciebie dumna”. To bardzo istotne, aby też zauważać wysiłek, postęp oraz emocje dziecka, a nie tylko wyniki.
4. Jak terapia pomaga rodzinie budować zdrowe ambicje?
Kontakt z psychoterapeutą daje ogromne wsparcie w nauce stosowania zdrowej motywacji, zamiast szkodliwej presji, a to, jak terapia pomaga rodzinie budować zdrowe ambicje, jest korzystne nie tylko dla rozwoju pociechy, ale również dla codziennych relacji rodziców z dzieckiem.
To szansa, by spojrzeć na dziecko jako na indywidualność — z własnymi potrzebami, granicami i tempem rozwoju. Uczy komunikacji opartej na empatii, rozpoznawania schematów rodzinnych oraz wspólnego wprowadzania zdrowych ambicji.
Psychoterapeuta może też pomóc rodzicom zrozumieć, z czego wynikają ich oczekiwania, bo czasem np. są one nieświadomą próbą zrealizowania własnych niespełnionych ambicji, a czasem tym, czego sami doświadczyli kiedyś i przekazują dalej swojemu potomstwu. Świadomość tych mechanizmów pozwala zmienić sposób wychowywania z kontrolującego na bardziej wspierający.
5. Bibliografia.
- Kiełb-Grabczyk, D. (2013). Wychowanie pod presją, czyli dzieciństwo XXI wieku. „Wychowanie w Rodzinie” t. VIII (2/2013).
- Mazurowska, A. (2023). Zintensyfikowane działania rodziców jako cecha współczesnego rodzicielstwa. Rozważania teoretyczne. Studia Edukacyjne NR 71/2023.