Potrzeba bycia blisko innych, jednak unikanie kontaktu z nimi – to zachowanie najlepiej opisujące osobowość unikającą. U podłoża takiej sytuacji leży paraliżujący lęk przed znalezieniem się w towarzystwie, osoba coraz bardziej wycofuje się z wszelkich interakcji, odczuwając przy tym samotność.
Spis treści:
- Czym jest osobowość unikająca – przyczyny i objawy.
- Różne typy zaburzenia osobowości unikającej.
- Zaburzenie osobowości unikającej – terapia, leczenie.
- Osobowość unikająca a miłość. Osobowość unikająca w związku.
1. Czym jest osobowość unikająca – przyczyny i objawy.
Osobowość unikająca to zaburzenie osobowości, w którym dominuje izolacja społeczna spowodowana odczuwaniem stresu w obecności ludzi. Występuje pragnienie, by być wśród innych, tworzyć relacje, czy być akceptowanym, jednak lęk przed odrzuceniem jest zbyt silny.
Przyczyny unikającego zaburzenia osobowości upatruje się w czynnikach dziedzicznych, wpływających na rozwój „zahamowanego” temperamentu i obniżony próg pobudzenia współczulnego układu nerwowego. Objawy widoczne są już w dzieciństwie jako wyraźna niechęć do nawiązywania kontaktów, czemu towarzyszy nadwrażliwość, dziwactwa, napięcia oraz tendencja wycofywania się. Dużą rolę mają też toksyczne postawy rodziców jak np.: zaniedbania, nadużycia, nadopiekuńczość, nadmierna kontrola, brak możliwości okazywania uczuć i poglądów. Warto podkreślić, że są to jedynie czynniki ryzyka – nie u każdego dziecka, które ich doświadczy, musi ukształtować się osobowość unikająca. Duży wpływ ma na to środowisko i poziom akceptacji czy wsparcia od innych osób.
Zgodnie z ICD-10 należy spełnić ogólne kryteria zaburzeń osobowości i przynajmniej 4 objawy z listy:
- ciągłe, uporczywe napięcie i niepokój;
- poczucie bycia gorszym;
- pragnienie bycia lubianym i akceptowanym;
- nadmierna koncentracja na krytyce i odrzuceniu;
- niechęć rozpoczynania związków;
- wyolbrzymianie zagrożenia wynikającego z codziennych sytuacji oraz ich unikanie;
- dążenie do bezpieczeństwa poprzez prowadzenie ograniczonego stylu życia;
- unikanie interakcji społecznych spowodowane lękiem przed krytyką, odrzuceniem, brakiem akceptacji.
2. Różne typy zaburzenia osobowości unikającej.
W swojej koncepcji Martin Kantor wyróżnia 4 typy zaburzenia osobowości unikającej:
1) Nieśmiały/ Ze skłonnością do fobii społecznej → wycofanie to forma radzenia sobie z lękiem społecznym lub manifestacja symbolicznego poziomu.
2) Mieszany → nie występuje problem z inicjowaniem nowych znajomości i dyskomfort w towarzystwie, za to pojawia się trudność z utrzymaniem istniejących związków.
Typ Mieszany posiada pięć podtypów:
A) Lękowy: problem z podtrzymaniem znajomości wynika z obawy przed odrzuceniem, krytyką lub upokorzeniem. Brak akceptacji odrzucenia jako normalnego elementu życia każdego z nas.
B) Ambiwalentny: oskarżają innych o niedostateczne zaangażowanie, jednak gdy tylko ono się pojawia, to je potępiają, argumentując, że czują się osaczeni.
C) Masochistyczny: pozornie boją się odrzucenia, jednak tak naprawdę chcą go, gdyż bardziej od niego obawiają się możliwych konsekwencji akceptacji. Najczęściej wiążą się w toksyczne, skazane na porażkę relacje.
C) Dysocjacyjny: akceptacja stanowi zagrożenie, dla którego obroną jest zmiana osobowości lub czerpanie z osobowości innych.
D) Hipomaniakalny: porzucanie związków, aby po chwili angażować się w kolejne. Często wiążą się z przypadkowymi osobami, by poradzić sobie z poczuciem pustki.
3) Niezdolny do utrzymania długotrwałych relacji → osoby te są zdolne do inicjowania znajomości, jednocześnie nie obawiają się odrzucenia. Boją się natomiast utraty własnej tożsamości na skutek pogłębienia relacji, przeraża je perspektywa sprawowania kontroli nad nimi. Nie mogą znieść coraz większej bliskości, więc porzucają związki, uzasadniając, że czują się niezrozumiane.
4) Zależny/ Współzależny → to osoby, które nie są w stanie wejść w relację, gdyż są w zbyt blisko z rodzicami i obawiają się zranić ich uczucia lub takie, które znajdują partnera i tworzą udany związek, jednak stanowi on dla nich ucieczkę przed kontaktem z innymi.
3. Zaburzenie osobowości unikającej – terapia, leczenie.
Życie z wysokim poziomem lęku i poczuciem samotności jest bardzo trudne, dlatego zaleca się, by rozpocząć leczenie. Pierwszym krokiem jest konsultacja psychologiczna ze specjalistą, który ma odpowiednie kompetencje, aby postawić diagnozę. Zaburzenie osobowości unikającej może być rozpoznane, gdy wzorzec zachowania jest trwały, dezorganizuje życie oraz powoduje cierpienie. Po stwierdzeniu zaburzenia otrzymuje się indywidualne zalecenia co do terapii. Dla części osób najlepszym rozwiązaniem jest terapia indywidualna, podczas której mogą się zastanowić nad źródłem trudności oraz nauczyć sobie radzić z codziennymi wyzwaniami. Dobre rezultaty przynosi także terapia grupowa, w której można uczestniczyć również równolegle z terapią indywidualną. Polega na pracy wśród innych osób z podobnym problemem, dzięki czemu znacznie łatwiej jest otworzyć się na kontakt z ludźmi. Taka forma daje poczucie bezpieczeństwa, a uczestnicy wiedzą, że mogą liczyć na zrozumienie i akceptację.
4. Osobowość unikająca a miłość. Osobowość unikająca w związku.
Wydawać by się mogło, że osobowość unikająca w związku to niemożliwy scenariusz. Jednak niektóre osoby nie mają problemu z inicjacją relacji, a raczej z jej utrzymaniem. Dominuje u nich lęk przed możliwymi konsekwencjami długotrwałej znajomości, obawiają się, że w którymś momencie zostaną porzucone i z tego względu często same zrywają kontakt. Są również takie osoby, które mimo lęku przed byciem wśród innych uda się pokonać obawy i otworzyć na nową znajomość, jednak nieustannie pojawia się u nich nieufność, przewidywanie czarnych scenariuszy. Sytuację utrudnia niska samoocena, powodująca, że osoba obawia się popełnić jakikolwiek błąd czy ma poczucie, że nie zasługuje na miłość. Trudności widoczne są także w życiu intymnym, negatywny obraz siebie oraz lęk przed krytyką zabierają chęć na zbliżenia. Często pojawiają się też konflikty, gdy tylko osoba z zaburzeniem doświadczy krytyki lub braku akceptacji. Ograniczeniem jest monotonia, gdyż osobowość unikająca niechętnie decyduje się na spędzanie czasu w nowych miejscach i z nowymi osobami. Pomocna jest terapia dla par, wymaga jednak autentycznego zaangażowania z dwóch stron.
Bibliografia
- Kantor, M. (2003). Distancing: Avoidant Personality Disorder, Revised and Expanded. Westport–Connecticut London: Praeger.
- Kwiecień, A. (2014). Unikające zaburzenie osobowości, w: Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (red.). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
- Tykarski, S. (2009). Zaburzenie osobowości przyczyną konfliktów w małżeństwie, Studia nad Rodziną 13/1-2 (24-25), 281-298 2009