Osobowość dyssocjalna – co to jest? Cechy, objawy, leczenie

Osobowość dyssocjalna to jedno z zaburzeń osobowości. Objawami, które wysuwają się na pierwszy plan są uporczywe ignorowanie społecznie przyjętych zasad, a także brak zdolności do odczuwania empatii. W dalszej części wpisu szczegółowo omówimy to zagadnienie, zapraszamy!

Spis treści:

1. Osobowość dyssocjalna –  czym jest i jakie ma objawy?
2. Diagnoza osobowości dyssocjalnej.
3. Jakie są przyczyny osobowości dyssocjalnej?
4. Osobowość dyssocjalna w związku –  czym się charakteryzuje?
5. Osobowość dyssocjalna –  jak postępować i jak leczyć takie zaburzenia osobowości?

1. Osobowość dyssocjalna – czym jest i jakie ma objawy?

Osobowość dyssocjalna to inna nazwa dla antyspołecznego zaburzenia osobowości, bywa również określana jako: amoralna, antysocjalna, asocjalna, psychopatyczna lub socjopatyczna. Wzorzec postępowania zdominowany jest przez nieodpowiednie wobec obowiązujących norm zachowania. Osoba ma problem z przystosowaniem się do obowiązujących w społeczeństwie reguł, a co za tym idzie, nie radzi sobie również w relacjach interpersonalnych – mimo, że bez problemu zapoznaje się z nowymi ludźmi. Zaburzenie dzieli się na typ impulsywny oraz na typ kalkulatywny (w którym to pojawia się zdolność do planowania swojego zachowania).

Czym jest i jakie ma objawy? Należy wspomnieć o deficytach w trzech kluczowych obszarach:

• lęku – brak zachowań moralnych i empatii;
• uczenia się – niezdolność do wyciągania wniosków ze swoich błędów;
• relacji interpersonalnych – wykorzystywanie innych do realizacji swoich celów, nieprzestrzeganie zasad społecznych.

Występuje również zjawisko tzw. „ciernia psychopatycznego”, który rani nie tylko ludzi wokół, ale również osobę z zaburzeniem. Objawia się m.in. przez ubogie życie psychiczne, które jest rekompensowane przez tendencje narcystyczne i wyczulenie na bycie niedocenianym.

2. Diagnoza osobowości dyssocjalnej.

Aby możliwa była diagnoza osobowości dyssocjalnej muszą wystąpić minimum trzy objawy:

• bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych osób;
• silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności oraz lekceważenia zasad, norm, zobowiązań społecznych;
• niezdolność do utrzymania stałych związków, przy jednoczesnym braku trudności z nawiązywaniem relacji;
• niska tolerancja frustracji i próg wyzwolenia zachowań agresywnych (gwałtownych);
• brak poczucia winy oraz wyciągania wniosków ze swoich doświadczeń (zwłaszcza kar);
• tendencja do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do zracjonalizowania zachowań, stanowiących powód konfliktu z otoczeniem;

W rozpoznaniu uwzględnia się także wysoki poziom drażliwości, obecność zaburzeń zachowania w czasach dzieciństwa lub wieku młodzieńczym.  Do postawienia diagnozy poza standardowym wywiadem lekarskim, pomocne są specjalistyczne narzędzia jak np.: Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości, Skala Obserwacyjna Skłonności Psychopatycznych Roberta Hare’a, czy Skala Socjopatii Spielberga. Samodzielnie wykonany test na osobowość dyssocjalną najpewniej nie będzie skuteczny, należy więc skonsultować się z profesjonalistą.

3. Jakie są przyczyny osobowości dyssocjalnej?

Jednoznaczne określenie, jakie są przyczyny osobowości dyssocjalnej, nie jest możliwe, gdyż rozwija się ona w wyniku zestawienia warunków genetycznych i środowiskowych. Wspomina się jednak o czynnikach ryzyka jak np.:

• doświadczenie przemocy i nadużyć seksualnych w dzieciństwie;
• nieprawidłowa relacja z opiekunami;
• przyswojenie wzorców zachowania od znaczącej osoby z cechami dyssocjalnymi;
• wady genetyczne;
• poważne urazy głowy;
• zaburzenia gospodarki hormonalnej.

4. Osobowość dyssocjalna w związku –  czym się charakteryzuje?

Stworzenie szczęśliwego, długotrwałego związku z osobą, która ma antyspołeczne zaburzenie osobowości, graniczy z cudem. Cechy typowe dla tego zaburzenia sprawiają, że osobowość dyssocjalna w związku nie potrafi się dostroić do partnera i w konsekwencji często go rani. Ma ona bowiem tendencje do wykorzystywania ludzi dla swoich korzyści, podejmując decyzje na zasadzie rachunku zysków i strat dla siebie, nie uwzględniając przy tym potrzeb oraz uczuć innych. Osoby te mają również wysoki próg osiągania ekscytacji, co skutkuje poszukiwaniem intensywnych, często patologicznych bodźców do zaspokojenia tej potrzeby, a w ich codzienności pojawiają się zachowania ryzykowne, impulsywne oraz przemoc (psychiczna i fizyczna).

5. Osobowość dyssocjalna –  jak postępować i jak leczyć takie zaburzenia osobowości?

Praca z osobowością dyssocjalną powinna rozpocząć się od postawienia profesjonalnej diagnozy przez specjalistę – psychologa lub psychiatrę, ponieważ mają oni wiedzę, jak postępować i jak leczyć takie zaburzenia osobowości. Niestety najczęściej osobowość dyssocjalna utrudnia dostrzeganie nieprawidłowości w swoim postępowaniu, a osoba jest nieświadoma, że to jej zachowanie i sposób myślenia generują problemy. W związku z tym leczenie takiego zaburzenia  zwykle nie jest podejmowane z inicjatywy danej osoby, a raczej pod wpływem nacisku rodziny lub wyroku sądowego. Dużym wyzwaniem dla specjalisty jest współpraca z takim pacjentem, ponieważ z reguły nie czuje on potrzeby do zmiany i nie próbuje się zaangażować w proces terapeutyczny, a także ma problem z wyciąganiem nauki ze swoich doświadczeń.  Szansę na pomoc upatruje się w innowacyjnych programach terapeutycznych, które są bardziej nastawione na zmniejszenie niesprzyjających objawów i psychoedukację niż na całkowite wyleczenie. Poza terapią indywidualną wykorzystuje się też terapię grupową oraz rodzinną. Praca w grupie pozwala na analizę swojego zachowania oraz naukę innych metod postępowania. Natomiast w przypadku współwystępujących chorób psychicznych warto rozważyć włączenie leczenia farmakologicznego.

Bibliografia

1. Jakubik, A. (2006). Diagnostyka osobowości dyssocjalnej. Studia Psychologica nr 6, 237-247
2. Pospiszyl, K. (2000). Psychopatia, wyd 3. Warszawa: Żak
3. Póżyński, S., Wciórka, J. (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10: opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, wyd. 2. Kraków: Vesalius
4. Ratajczak, M. (2019). Osobowość dyssocjalna w świetle prawa karnego. Wybrane zagadnienia. Poznań: UAM
5. Wasilewski, D. Psychopaci. Pobrano z:  https://depresja.org/psychopaci/ [dostęp 30.11.22 r.]