Droga do wyjścia z uzależnienia często jest wyboista i pełna wyzwań, a nawroty są częścią procesu zdrowienia. Jednak nie oznaczają ostatecznej porażki ani że mamy się poddać i zakończyć walkę o zdrowie. Stanowią za to ważny sygnał, że musimy się przyjrzeć jakiemuś obszarowi naszego funkcjonowania — być może emocjom, być może poczuciu własnej wartości, a być może nie mamy wystarczającego wsparcia…? Coś w systemie naszego radzenia sobie z sytuacją zawodzi. Pamiętajmy, że w wielu przypadkach, największą trudnością nie jest sam nawrót, ale niezauważenie momentu, w którym zaczynamy po nim „ślizgać się”. W tym wpisie przeanalizujemy mechanizm nawrotu, jego psychologiczne sygnały, a także omówimy, jak skutecznie im przeciwdziałać. Zapraszamy do lektury!
Spis treści:
1. Co to jest „śliska droga” do nawrotu?
2. Dlaczego wracamy do nałogu?
3. Najczęstsze sygnały ostrzegawcze nawracającego uzależnienia.
4. Strategie terapeutyczne na etapie prewencji nawrotów.
1. Co to jest „śliska droga” do nawrotu?
Nawrót uzależnienia najczęściej nie dzieje się z dnia na dzień, nagle. Jest to proces, wypełniony szeregiem subtelnych zmian — w myśleniu, emocjach, zachowaniu – które razem tworzą tzw. śliską drogę. To właśnie ten etap jest szczególnie wrażliwy, lecz jeśli zostanie w odpowiednim czasie rozpoznany, można zapobiec fizycznemu sięgnięciu po substancję, czy wróceniu do destrukcyjnego zachowania.
Żeby w pełni zrozumieć, co to jest „śliska droga” do nawrotu, warto wiedzieć, że droga do ponownego zatracenia się w nałogu zwykle obejmuje trzy fazy:
Pierwsza z nich to nawrót emocjonalny, niby jeszcze nie myślisz o substancji, ale przestajesz dbać o siebie: pojawia się napięcie, rozdrażnienie, izolacja.
Druga, czyli nawrót mentalny, gdy pojawia się wewnętrzna walka: część Ciebie chce sięgnąć po substancję, część nie. Rozmyślasz, fantazjujesz, wspominasz.
Trzecia związana z nawrotem fizycznym, wówczas sięgasz już po substancję lub ponownie wykazujesz destrukcyjne zachowanie, które wcześniej próbowałeś/aś zatrzymać (alkohol, narkotyk, hazard, pornografia, objadanie się itp.).
2. Dlaczego wracamy do nałogu?
Powody, dlaczego wracamy do nałogu, mogą być naprawdę różne — chociażby w zależności od indywidualnej sytuacji życiowej, ale najczęściej to nie tylko „słaba wola”, lecz bardziej niewystarczająca umiejętność poradzenia sobie z emocjami i stresem bez uciekania się do nałogu. Prawda jest taka, że uzależnienie, choć niszczycielskie, przez długi czas pełniło funkcję regulacyjną: koiło ból, zabijało nudę, zmniejszało samotność, redukowało napięcie. Bez wykształcenia nowych, zdrowych mechanizmów radzenia sobie, niezwykle trudno jest wytrwać w abstynencji.
Przyjrzyjmy się, jakie są najczęstsze przyczyny nawrotu uzależnienia:
- Brak wsparcia — samotność, izolacja, unikanie grup, terapii, kontaktu z osobami wspierającymi.
- Nierealistyczne oczekiwania — przekonanie, że po kilku miesiącach abstynencji wszystko się ułoży.
- Niezadbane potrzeby — głód emocjonalny, brak snu, jedzenia, wypoczynku.
- Nieprzepracowane traumy lub emocje — powrót do bolesnych wspomnień, stresujących sytuacji rodzinnych, zawodowych.
- Nadmierna pewność siebie — myślenie: „jestem silny/a, już mnie to nie dotyczy, mogę pozwolić sobie na więcej”.
W rzeczywistości im dłużej trwa abstynencja, tym subtelniejsze stają się mechanizmy nawrotu, dlatego tak istotna jest nieustanna czujność oraz gotowość do reagowania, zanim będzie za późno.
3. Najczęstsze sygnały ostrzegawcze nawracającego uzależnienia.
Droga do ponownego wpadnięcia w sidła nałogu to proces i często pojawiają się różne oznaki, że dzieje się coś niedobrego. Niestety, w wielu przypadkach są one bagatelizowane — mówimy, że to „tylko gorszy dzień”, „taki mam charakter”, „jestem po prostu zmęczony/a”….
Poznaj najczęstsze sygnały ostrzegawcze nawracającego uzależnienia:
1) Sygnały emocjonalne:
- drażliwość, napięcie, wybuchy złości;
- poczucie pustki, bezsensu, zniechęcenie;
- wzmożony lęk lub depresyjność;
- poczucie niezrozumienia i osamotnienia.
2) Sygnały behawioralne:
- unikanie terapii, spotkań, grup wsparcia;
- zmniejszenie aktywności fizycznej i społecznej;
- powrót do starych miejsc, znajomości, rytuałów związanych z nałogiem;
- problemy ze snem, jedzeniem;
- obsesyjne myślenie o dawnym zachowaniu nałogowym.
3) Sygnały poznawcze:
- trudności z koncentracją przez ciągłe fantazjowanie o „kontrolowanym” używaniu („może raz mi nie zaszkodzi”);
- idealizowanie przeszłości z nałogiem („wtedy było fajnie, łatwiej”);
- negowanie ryzyka („już jestem zdrowy/a, dam sobie radę”);
- obwinianie innych („przez nią/niego tak się czuję”).
Im wcześniej rozpoznasz te sygnały ostrzegawcze, tym większa szansa, że zatrzymasz proces nawrotu. Nie ignoruj ich i poszukaj wsparcia.
4. Strategie terapeutyczne na etapie prewencji nawrotów.
Prewencja nawrotów to przede wszystkim rozwijanie uważności, świadomości emocjonalnej i kompetencji życiowych, które pozwolą utrzymać zdrową trzeźwość. Jeśli jesteś osobą, która zmaga lub zmagała się z nałogiem, warto poznać różne strategie terapeutyczne na etapie prewencji nawrotów, które będą wspierać Cię w zachowaniu abstynencji.
Plan zapobiegania nawrotom
— to osobisty „system bezpieczeństwa”, w którym określa się m.in. swoje indywidualne sygnały ostrzegawcze, czynniki ryzyka (ludzie, miejsca, sytuacje), strategie radzenia sobie w kryzysie, oraz osoby i miejsca, do których można się zgłosić po pomoc. Plan ten tworzy się wspólnie z terapeutą i regularnie go aktualizuje.
Praca z nawrotowym myśleniem
— terapia poznawczo-behawioralna (CBT) uczy rozpoznawać i modyfikować myśli prowadzące do nawrotu (np. „już tyle wytrzymałem/am, mogę sobie pozwolić”, czy „nikt mnie nie rozumie, to i tak nie ma sensu”). Zamiast tego pojawiają się nowe myśli wspierające trzeźwość („to chwilowy kryzys, który minie”, „nie muszę działać impulsywnie, mogę zadbać o siebie inaczej”).
Regulacja emocji i ciała
— ważnymi elementami terapii jest praca z emocjami. Czyli nauka ich rozpoznawania, nazywania, a także, wyrażania w konstruktywny sposób. Ważne, by mieć narzędzia do radzenia sobie z napięciem (np. oddech, ruch, wsparcie, praca z ciałem), by to, co kiedyś regulowała substancja lub destrukcyjne zachowanie, samodzielnie, w zdrowy sposób regulować.
Wzmacnianie wsparcia społecznego
— izolacja to jedna z największych pułapek nawrotu. Dlatego tak ważne jest utrzymywanie kontaktu z grupą terapeutyczną, korzystanie z mitingów, czy odbudowa relacji z bliskimi.
Praca z poczuciem winy i wstydu
— wiele osób, które doświadczyły nawrotu uzależnienia, wpada w spiralę wstydu: „jestem beznadziejny/a”, „zawiodłem/am wszystkich”. Taka narracja niestety nie polepsza sytuacji, za to tylko pogłębia uzależnienie. Dzięki terapii można zrozumieć, że nawrót nie przekreśla procesu zdrowienia, to sygnał, że coś wymaga wzmocnienia, a nie dowód porażki.
Proces wychodzenia z uzależnienia to długa droga
– pełna wzlotów i upadków, lecz każdy upadek może być krokiem do lepszego zrozumienia siebie i skuteczniejszych strategii na przyszłość. Jeśli czujesz, że jesteś na „śliskiej drodze”, to nie zwlekaj. Poszukaj pomocy. Wsparcie, rozmowa, kontakt z terapeutą mogą zmienić bieg wydarzeń.
5. Bibliografia.
- Chodkiewicz, J. (2006). Zapobieganie nawrotom w chorobie alkoholowej — przegląd piśmiennictwa. Psychiatria 2006, tom 3, nr 3.
- Kostowski, W. (2005). Uzależnienia: podstawowe pojęcia i teorie. Psychiatria 2005, tom 2, nr 2.
