Czy kiedykolwiek pojawił się u Ciebie irracjonalny lęk przed czymś, co dla innych wydaje się zupełnie nieszkodliwe? Na przykład, widok pająka wywołał panikę, czy myśl o wejściu do windy sparaliżowała Cię do tego stopnia, że wybrałeś/aś schody? Tego rodzaju intensywny lęk w związku z określoną sytuacją lub bodźcem, to cecha charakterystyczna fobii specyficznych. W tym wpisie przyjrzymy się bliżej temu zjawisku, jego objawom, przyczynom, oraz sposobom radzenia sobie z nim. Zapraszamy!
Spis treści:
1. Co to fobie specyficzne? Definicja i przykłady.
2. Czym różni się fobia specyficzna od innych rodzajów fobii?
3. Fobie specyficzne u dzieci.
4. Najczęstsze czynniki wywołujące fobie specyficzne.
5. Jak psychoterapia może pomóc w radzeniu sobie z fobiami specyficznymi?
6. Bibliografia.
1. Co to fobie specyficzne? Definicja i przykłady.
Fobia specyficzna to intensywny, nieproporcjonalny do bodźca, który go wywołuje, lęk. Jego pojawienie się może być związane z obecnością różnorodnych sytuacji, zjawisk, obiektów, czy osób. Ci, którzy cierpią z tego powodu, często unikają kontaktu z tym, co wywołuje przykre napięcie, nawet jeśli wiedzą, że obawy są irracjonalne i nadmierne.
Przykłady fobii specyficznych to:
- lęk przed pająkami (arachnofobia),
- strach przed lataniem samolotem (awiofobia),
- lęk wysokości (akrofobia),
- fobia przed krwią, zastrzykami lub urazami (hematofobia).
Dla każdej osoby przedmiot fobii może być inny, ale reakcja na niego ma wspólny mianownik — skrajny dyskomfort oraz unikanie sytuacji lękowych.
2. Czym różni się fobia specyficzna od innych rodzajów fobii?
Fobie specyficzne jak wskazuje sama nazwa, wiążą się z typowymi wyłącznie dla danej osoby źródłami lęku. Jednak to, czym różni się fobia specyficzna od innych rodzajów fobii (jak np. fobia społeczna, czy agorafobia), to głównie zakres bodźca wzbudzającego reakcję strachu.Fobia specyficzna dotyczy konkretnego obiektu lub sytuacji (jak np. zwierzę, wysokość czy burza), podczas gdy fobia społeczna wiąże się z lękiem przed oceną przez innych ludzi (np. podczas wystąpień publicznych), a agorafobia to lęk przed przebywaniem w miejscach, z których trudno się wydostać (np. w tłumie czy w windzie). Osoby z fobią specyficzną zwykle unikają jednej określonej rzeczy, podczas gdy inne rodzaje fobii mogą dotykać szerszego spektrum sytuacji społecznych oraz przestrzennych.
3. Fobie specyficzne u dzieci.
Fobie specyficzne u dzieci występują stosunkowo często i zazwyczaj rozwijają się między siódmym a dziesiątym rokiem życia. Dziecięce lęki mogą dotyczyć m.in.: ciemności, potworów, psów, czy lekarzy. Choć lęk w dzieciństwie może być naturalnym etapem rozwoju, to gdy jest bardzo nasilony i utrzymuje się dłużej niż kilka miesięcy, warto przyjrzeć mu się bliżej, aby sprawdzić, czy nie jest to fobia specyficzna, która wymaga specjalistycznej pomocy psychologicznej.
Dzieci z fobią specyficzną często wyrażają swój lęk poprzez:
- płacz, krzyk lub napady paniki;
- unikanie sytuacji związanych z przedmiotem fobii;
- koszmary senne;
- dolegliwości somatyczne, takie jak bóle brzucha czy nudności.
W przypadku dzieci bardzo dużą rolę odgrywa wsparcie rodziców, nauczycieli, oraz odpowiednia interwencja psychologiczna, gdyż lęk negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie, a najmłodsi nie są w stanie samodzielnie sobie z nim poradzić, czy chociażby go zrozumieć — żyją więc w ciągłym poczuciu zagrożenia, co niekorzystnie oddziałuje na ich rozwój.
4. Najczęstsze czynniki wywołujące fobie specyficzne.
Najczęstsze czynniki wywołujące fobie specyficzne mają swoje źródło w połączeniu doświadczeń, genetyki i wpływów środowiskowych. W wielu przypadkach podłożem lęku są traumatyczne przeżycia, takie jak groźny incydent z udziałem zwierzęcia, upadek z wysokości, czy nagła utrata kontroli nad sytuacją. Takie zdarzenia mogą silnie wpłynąć na psychikę, powodując, że osoba zaczyna unikać podobnych sytuacji w obawie przed ich powtórzeniem.
Warto też poruszyć temat zjawiska nauki społecznej — szczególnie widoczne to jest u dzieci, które często przejmują lęki swoich rodziców lub bliskich, bo widząc ich reakcje strachu, mogą zacząć kojarzyć dane bodźce jako zagrażające. Podobnie wpływają na nas także media, mogące wzmacniać obawy, przedstawiając niektóre sytuacje w przerysowany, negatywny sposób.
Nie można pominąć również genetyki. Badania wskazują, że osoby, których rodzice lub bliscy zmagali się z zaburzeniami lękowymi, mają większe predyspozycje do rozwinięcia fobii. Do tego dochodzą mechanizmy ewolucyjne, np. lęk przed pająkami, wężami lub ciemnością ma swoje korzenie w przeszłości, gdzie unikanie tych zagrożeń zwiększało szanse na przetrwanie.
Choć fobie specyficzne mogą wydawać się irracjonalne, ich powstanie ma swoje przyczyny. Zrozumienie tych mechanizmów pomaga w skutecznym radzeniu sobie z lękiem i jest niezwykle ważne w procesie terapii.
5. Jak psychoterapia może pomóc w radzeniu sobie z fobiami specyficznymi?
Życie z nawracającym, intensywnym lękiem zaburza normalne funkcjonowanie i wiąże się z cierpieniem. Jednak można sobie z tym poradzić — ważne jest zrozumienie, jak psychoterapia może pomóc w radzeniu sobie z fobiami specyficznymi, aby wykonać pierwszy krok w stronę odzyskania równowagi.
Psychoterapia jest jednym z najskuteczniejszych sposobów na przepracowanie problematycznych obszarów, polega na zrozumieniu źródeł lęku oraz nauce nowych strategii radzenia sobie z nim. W przypadku fobii specyficznych najczęściej stosowaną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), a jednym z elementów CBT jest stopniowe oswajanie się z bodźcem wywołującym strach, czyli tzw. ekspozycja. Proces ten przebiega w kontrolowanych warunkach, z pomocą terapeuty, i pozwala na zmniejszenie reakcji.
Terapia psychodynamiczna może być również pomocna, szczególnie gdy lęk ma swoje korzenie w nieuświadomionych konfliktach emocjonalnych lub trudnych doświadczeniach z przeszłości. Ta metoda pozwala lepiej zrozumieć siebie oraz swoje reakcje, co może zminimalizować nasilenie fobii.
Oprócz samej terapii istotne jest wyposażenie pacjenta w umiejętności radzenia sobie z lękiem na co dzień. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, czy kontrola oddechu, pomagają w redukcji napięcia, gdy pojawia się lęk. Dla wielu osób dużym wsparciem jest również psychoedukacja, która wyjaśnia, czym jest fobia specyficzna i jakie są jej mechanizmy, a to pozwala spojrzeć na własne doświadczenia z większym zrozumieniem.
Psychoterapia to proces, który wymaga zaangażowania, ale dzięki profesjonalnemu wsparciu pozwala odzyskać kontrolę nad swoim życiem i przestać być więźniem własnych lęków.
6. Bibliografia.
- Adamczyk,K., Adamczyk,D., Wójcik, R., Fałkowska, U., Soroka, E. (2018). Rzadkie fobie specyficzne — rodzaje i leczenie. Varia Medica 2018, tom 2, nr 5, strony 423–429.
- Nitka-Siemińska, A. (2014). Zaburzenia lękowe — charakterystyka i zasady leczenia. Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 1, 37–43.
